Aleja Sfinksów łącząca Świątynie w Luksoru i Karnaku.

Aleja Sfinksów,łączyła w starożytności Świątynie Luksoru i Karnaku.Aleja po której obu stronach stoją kamienne sfinksy,ma szerokość 76 m,a długość około 3 km.Została wybudowana w czasach faraona Amenchotepa III i służyła jako droga procesji między świątyniami w święto Opet.Było to święto w którego czasie barki Bogów Amona,Mut(jego żony),Chonsu(syn Amona)oraz barka faraona kapłani przenosili do świątyni w Luksorze. Procesja trwała od jedenastu do dwudziestu siedmiu dni.

Egipski Sfinks–pół kot,pół człowiek.

Trzech Wielkich Piramid w Gizie strzeże Sfinks,pół człowiek pół zwierze.Mierzy 60 metrów długości i 20 metrów szerokości.Przez Egipcjan nazywany jest Ojcem Przerażenia,bo jest i przez cały czas obserwuje.Sfinks trzyma straż nad całym płaskowyżem Gizy.Jego zadaniem jest opieka nad wzniesionymi obok trzema piramidami.Tylko jedną osobę można tak było przedstawić–faraona.Człowiek o sile lwa i władzy faraona.Sfinks został wykuty z miejscowej skały.Jego głowa jest znacznie mniejsza niż tułów.Na ponad tysiąc lat zniknął pod piaskami pustyni.Z jego odkopaniem wiąże się legenda.Sfinks został odkopany przez młodego Totmesa IV,który usnął pod jego łapami.Totmesowi IV przyśnił się ów pół człowiek pół lew pytając go czemu spotkał go taki los zapomnienia pod piaskami pustyni.Obiecał Totmesowi IV,że jeżeli przywróci mu jego dawną świetność i go odkopie to młodzieniec zostanie faraonem.Tak też się stało.Totmes IV nakazał odkopać Sfinksa,a po śmierci Amenhotepa II został faraonem Egiptu.Na pamiątkę tego zdarzenia nakazał między łapami Sfinksa postawić stele opisującą to zdarzenie.Po dziś dzień wątpliwe jest to czyja głowa znajduje się na grzbiecie Sfinksa.Spekuluje się mówiąc o Chefrenie synu Cheopsa.Gdyż Sfinks stoi w linii prostej z jego piramidą.Z drugiej strojony nakrycie głowy,które na głowie ma Sfinks zwane nemes nosił Cheops,a u następców jego dynastii ta chusta się już nie pojawia.Twarz Sfinksa jak na razie nadal jest tajemnicą i pozostaje tylko czekać na jej odkrycie.

Sfinks

Gr.Σφίγξ lub czasem Φίξ-Fiks to mityczne stworzenie,przedstawiane zazwyczaj jako lew z ludzką głową.Wizerunek ten wywodzi się z czasów egipskiego Starego Państwa-tworzonym wówczas rzeźbom starożytni Grecy nadali nazwę,określającą żeńskiego potwora,"dusicielkę",wywodzącą się z greckiej mitologii.Podobne stworzenia pojawiają się także w kulturze południowo-wschodniej Azji.W europejskiej sztuce,sfinks stał się popularnym motywem zdobniczym w renesansie.Później wizerunek tego stworzenia,często bardzo zbliżony do oryginalnej,egipskiej wersji,pojawił się w wielu innych kulturach. 

Pochodzenie nazwy

Słowo"sfinks"wywodzi się z greckiego Σφίγξ,powstałego prawdopodobnie od czasownika σφίγγω(sphíngō)-"dusić".Być może zostało ono stworzone przez osoby,które obserwowały sposób polowania lwic,które zaciskają zęby na szyi swojej ofiary i czekają na jej uduszenie.Jednak historyk Susan Wise Bauer twierdzi,że greckie słowo"sfinks"powstało na skutek zniekształcenia egipskiego szesepankh,oznaczającego"żyjący obraz".Według niej odnosiło się ono raczej do posągów sfinksów,które zostały wyrzeźbione z"żywej skały"(tzn.kamienia,który znaleziono na miejscu budowy,a nie np.sprowadzono z kamieniołomów),a nie na określenie mitycznego stworzenia. 

Starożytny Egipt i inne wczesne cywilizacje

Najczęściej sfinksy opisywano, jako strażników świątyń.Miały one strzec także grobów królewskich.Najstarsza znana rzeźba sfinksa została znaleziona w Gobekli Tepe w Turcji.Jej wiek oceniany jest na 9500 lat p.n.e.Być może najstarszą rzeźbą sfinksa w Egipcie starożytnym była ta przedstawiająca Hetepheres II z IV dynastii(2723-2563 p.n.e.)Największym i najsłynniejszym wyobrażeniem mitologicznego stworzenia jest Wielki Sfinks z Gizy(ar.أبو الهول),Pochodzący z czasów tej samej dynastii.Choć dokładny czas skonstruowania tej rzeźby nie jest znany,uważa się,że posiada ona twarz faraona Chefrena.Wielu późniejszych faraonów stawiało obok swych budowanych grobowców figury lwów z ludzkimi głowami,będącymi wizerunkami tych władców,aby wskazać na swe bliskie kontakty z Sechmet(boginią-lwicą).Motyw sfinksa był również używany szeroko dla zdobienia poboczy alei wiodących do grobów i świątyń,jak również jako np.ukoronowanie wysokich schodów.900 rzeźb sfinksów z baranimi głowami,symbolizującymi Amona,zostało zbudowanych w Tebach,gdzie kult tego boga był najsilniejszy.Poza rzeźbą z Gizy,inne słynne egipskie wyobrażenia sfinksa to granitowy posąg o głowie władczyni Hatszepsut,znajdujący się obecnie w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku oraz alabastrowy sfinks z Memfis. 

Starożytna Grecja

Od epoki brązu,cywilizacja helleńska miała handlowe i kulturowe kontakty z Egiptem.Jeszcze przed zajęciem go przez Aleksandra Wielkiego,grecką nazwę"sfinks"nadano wspomnianym rzeźbom.Greccy historycy i geografowie pisali o Egipcie,czasem nazywając rzeźby lwów z baranimi głowami kriosfinksami,a te z łbami ptaków-hierokosfinksami.W greckiej mitologii Sfinks była żeńskim demonem zniszczenia i złego losu,przedstawianym jako potwór o głowie i piersiach kobiety,ciele lwa,skrzydłach orła i wężowym ogonie zakończonym gadzim łbem.Zdaniem Pierre Grimala,właściwą nazwą postaci było Fiks,Φίξ.Takie określenie pojawia się także w 326 wersie Theogonii Hezjoda.Jego zdaniem,rodzicami stwora byli Echidna i Orthrosa.Według innych autorów,jej ojcem był Tyfon.Wszystkie te stworzenia były bóstwami chtonicznymi pochodzącymi z najwcześniejszych mitów starożytnej Grecji,opisujących czasy,zanim bogowie olimpijscy rozpoczęli swe rządy.Sfinks był symbolem antycznego państwa-miasta Chios.Stworzenie to widniało na pieczęciach i monetach pochodzących z VI w.p.n.e.do III wieku n.e.Było także motywem zdobniczym pojawiającym się na posągach Ateny Partenos,(jako zwieńczenie hełmu bogini). 

Zagadka Sfinksa

W greckich mitach pojawiała się informacja,że Sfinks została sprowadzona przez Herę lub Aresa z Etiopii.Sfinks zadawała zagadkę napotkanym ludziom,a za brak odpowiedzi zrzucała w przepaść(wg J.Parandowskiego).We wczesnych wersjach mitu nie podawano dokładnie treści zagadki Sfinksa.Później wskazywano,że brzmiała ona następująco:Co to za zwierzę,obdarzone głosem,które z rana chodzi na czworakach,w południe na dwóch nogach,a wieczorem na trzech?Sfinks dusiła każdego,kto nie potrafił udzielić prawidłowej odpowiedzi.Zagadkę rozwiązał dopiero Edyp,który odpowiedział:Człowiek chodzi rano,to jest w dzieciństwie na czworakach;gdy urośnie,staje się zwierzęciem dwunożnym;a w starości,która jest życia wieczorem,podpiera się laską,jakby mu trzecia noga przybyła.Rzadziej pojawia się wersja mitu,w której występuje także druga zagadka Sfinksa,która chciała wiedzieć,kim są dwie siostry:jedna rodzi drugą,a ta, rodzi tę pierwszą.Odpowiedzią było:dzień i noc(oba słowa są rodzaju żeńskiego w języku greckim).Gdy Edyp odgadł zagadkę Sfinksa,potwór rzucił się w przepaść gdzie strącał ludzi(inna wersja mówi o tym,że stwór pożarł sam siebie).Wydarzenie to interpretowane jest symbolicznie-Edyp miał przyspieszyć tutaj zerwanie ze starymi praktykami religijnymi,reprezentowanymi przez Sfinksa i nadejście czasów rządów nowych bóstw olimpijskich.